Το Γενετικό μας Υπόβαθρο, το Περιβάλλον, οι Επιλογές μας, και οι Συνέπειες στην Πολιτική ζωή της Χώρας

Γιατί οι Έλληνες και γενικότερα οι άνθρωποι παραπλανούνται εύκολα και επιλεγούν το ψέμα;

Γιατί Πολίτες και Πολιτικοί στην Ελλάδα κάνουν τις γνωστές επιλογές με τις γνωστές συνέπειες στην Οικονομία, την Πολιτική Ζωή και την Ανάπτυξη και συνεπώς με τις γνωστές επικείμενες συνέπειες στην Ιστορική Συνέχεια της Χώρας;

Θεοφάνης Α. Τσαπικούνης                                                                                               

Συγγραφέας, Διδάκτωρ Βιολογικών Επιστημών

Διακόσια σχεδόν χρόνια από την γένεση του ελληνικού κράτους η παρόρμηση κυβερνάει αυτό τον τόπο. Το ένστικτο και η χειραγώγηση έχουν σμίξει σε ένα καταστροφικό χορό παρασύροντας την ηθική και την οικονομία σε πτωτική πορεία. Η λογική, η εκλογίκευση, η μελέτη των δεδομένων, η κριτική και η φιλοσόφηση απουσιάζουν εντελώς ενώ περισσεύουν οι πατριωτικές ιαχές και οι αναφορές στους γενναίους προγόνους. Είμαστε ένα ιδιαίτερο γένος με ετερόκλητες αναφορές.

Η εργασία αυτή αφορά σε μια ερευνητική ματιά στα γονίδια, το περιβάλλον και την αλληλεπίδραση τους και επιχειρεί να απαντήσει στο ακανθώδες ερώτημα: γιατί παραπλανούνται και παρασύρονται οι Έλληνες σε καταστροφικές πολιτικές επιλογές με καταστροφικές συνέπειες για την Ελλάδα;

Ο άνθρωπος και η πόλις κατά τους αρχαίους

Όπως όρισαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι προγονοί μας ο άνθρωπος είναι ομαδικό όν. Δημιούργησε κοινωνίες μικρές όπως η οικογένεια, αλλά και μεγαλύτερες όπως χωριό, πόλη κ κράτος. Όμως πέραν της ομαδικότητας ανέπτυξε και την ατομικότητά του.

Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναφέρει ότι η πολιτική κοινωνία προήλθε για το κοινό συμφέρον, ενώ στα Πολιτικά τονίζει πως κάθε κοινωνία έχει συγκροτηθεί με σκοπό την επίτευξη αυτού που οι άνθρωποι θεωρούν αγαθό. Έτσι κατά τον Αριστοτέλη, η συγκρότηση της πόλης, οφείλεται, στο ότι οι άνθρωποι σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ζώα, διαθέτουν λόγο, έτσι, συγκρότησαν την Πόλη για το συμφέρον τους και την επίτευξη του τελικού τους σκοπού που είναι η ευζωία και η ευδαιμονία. Για τον Αριστοτέλη η Πόλις δεν είναι μια γενική έννοια ενός συνόλου θεσμών και λειτουργιών όπως την αντιλαμβάνεται σήμερα η πολιτική φιλοσοφία και επιστήμη, αλλά μια ορισμένη, χωρικά, οντότητα, αποτελούμενη από λίγους κατοίκους, που έχει ως βασικό της χαρακτηριστικό την ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ, δηλαδή τη δυνατότητα να παρέχει τις συνθήκες ευζωίας και ευδαιμονίας στους πολίτες της, χωρίς να εξαρτάται, να ετεροκαθορίζεται ή να ανήκει και να προστρέχει σε σχήματα ή οντότητες που θα αλλοιώσουν το βασικό της αυτό χαρακτηριστικό, δηλαδή να δανείζεται και να εξαρτάται από άλλους, ή να εκχωρεί την κυριαρχία της (Σταθακόπουλος, 2014).

Είμαστε κοινωνικά όντα με αφθονία κ πολυπλοκότητα παραμέτρων

Τα σωματικά μας κύτταρα κουβαλάνε στους πυρήνες τους 30.000 γονίδια έκαστο. Στον εγκεφαλικό φλοιό ο αριθμός των νευρικών συνάψεων υπερτερεί των αστεριών σε όλους τους γαλαξίες. Δεκάδες εγκεφαλικά κέντρα και άλλα εκατοντάδες (κέντρα) διάσπαρτα στο σώμα μας είναι υπεύθυνα για την ομαλή λειτουργία των συστημάτων και υποσυστημάτων. Όλα αυτά μαζί έχουν σαν αποτέλεσμα κίνηση, ομιλία, σκέψη και στο βάθος κοινωνικότητα. Επιπλέον, συναισθήματα όπως θύμος, οργή, αγάπη, έρωτας, ζήλια, συμπόνια, χαρά και λύπη περιπλέκουν την κοινωνική μας συμπεριφορά και κατ επέκταση την κοινωνία μας. Με την συγκρότηση σε οργανωμένες κοινωνίες και την προκύψασα εξουσία η πολυπλοκότητα αυξήθηκε όπως και οι επιδράσεις.

Καθ Εικόνα και Ομοίωση αλλά στον αντίποδα η Επιτυχία και το Ψέμα

Φτιαχτήκαμε καθ εικόνα και ομοίωση αλλά η εξέλιξη μας και συχνά η επιβίωση και επιτυχία μας εξαρτάται από το ψέμα και στηρίζεται στην εξαπάτηση. Ειδικά στον επιχειρηματικό και πολίτικο στίβο η εξαπάτηση πιθανόν να είναι ο κανόνας. Η επιτυχία στον επαγγελματικό χώρο, στα οικονομικά, στην πολιτική και το σεξ έχει εκθρονίσει την πνευματική ανέλιξη που θα έπρεπε να είναι και το ζητούμενο.

Διαβάζουμε σε δυο διαφορετικές αναφορές:

Το θέλουν το ψέμα όλοι οι άνθρωποι στα πλαίσια των κοινωνικών συμβάσεων και των τρόπων καλής συμπεριφοράς, για να μπορούν να συνυπάρχουν ειρηνικά. Διαφορετικά, αν όλοι λέγαμε αφιλτράριστα ό,τι σκεφτόμασταν, σε κάθε γωνία κάποιος θα φιλονικούσε με κάποιον άλλο, σε κάθε γραφείο θα είχαμε και ένα πεδίο μάχης και σε κάθε μέσο ελληνικό νοικοκυριό βάζα, τασάκια και άλλα βαριά διακοσμητικά δεν θα υπήρχαν. Βασικά δεν θα υπήρχαν σχέσεις – φιλικές, οικογενειακές, ερωτικές - γιατί ως γνωστόν στην πιο καθαρή, απογυμνωμένη μας εκδοχή είμαστε όλοι λίγο - πολύ ανυπόφοροι.

Από την άλλη πλευρά, η πραγματικότητα μάς διδάσκει ότι «μόνο εξαπατώντας πάει κανείς μπροστά». Πόσες φορές δεν έχουμε επιλέξει συνειδητά να πούμε ένα «ψεματάκι» στον προϊστάμενό μας, για να γλιτώσουμε την επίπληξη, στον/στη σύντροφό μας για να μην τον/την πληγώσουμε, στον φίλο μας για να μην τον στεναχωρήσουμε; Ιδιαίτερα στις σημερινές κοινωνίες, όπου η επιτυχία ταυτίζεται με την αποτελεσματικότητα και τη γρήγορη λήψη αποφάσεων, είναι δύσκολο να μη βρει κανείς επιβεβαίωση αυτού του κανόνα σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής μας ζωής, επάγγελμα, κοινωνική συναναστροφή, συναλλαγές, φιλία, έρωτας, πολιτική και οικονομία.

Που στηρίζεται και έχει απήχηση η παραπλάνηση και εξαπάτηση;

Γιατί ακολούθησαν εκατομμύρια άνθρωποι τον Αδόλφο Χίτλερ; Πως μπόρεσαν να παραπλανηθούν σε τέτοιο βαθμό; Στηριζόμενος σε συνεντεύξεις με πρώην στελέχη της Χιτλερικής Νεολαίας, αξιωματικούς των SS και μέλη του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, ο κοινωνιολόγος Στέφαν Μάρκς προσπαθεί να ερμηνεύσει την "έλξη" που ασκούσε ο Εθνικοσοσιαλισμός και να εξηγήσει τις μεθόδους, με τις οποίες το Γ' Ράιχ προσήλκυε οπαδούς και τους κρατούσε δέσμιους για την επίτευξη των σκοπών του. Αποδεικνύει ότι ο Εθνικοσοσιαλισμός ενθουσίαζε τους οπαδούς του στοχεύοντας όχι στη λογική αλλά στο συναίσθημά τους χρησιμοποιώντας τα αισθήματα της ντροπής και τα τραύματα του πολέμου καθώς και την ψυχολογική εξάρτηση. 

Γράφει ο Γιανναράς:  Το ταλέντο του πιανίστα, του βιολιστή ή του μαέστρου μπορεί να υπηρετήσει ενδεχομένως τη ματαιοδοξία, τον ναρκισσισμό του ταλαντούχου, μπορεί και να εμπορευματοποιηθεί, να υποταχθεί στη φιλοκέρδεια και φιλοχρηματία του. Δεν μπορεί όμως ποτέ να αφιονίσει τη μάζα, να καταργήσει τη λογική για χάρη της ατομικής προτίμησης, να οδηγήσει στην εξηλιθίωση του φανατικού. Το ποδόσφαιρο μπορεί. Γιατί; Προφανώς, επειδή είναι αγώνισμα, αρχετυπική εικόνα αγωνίσματος, σωματικής αντιμαχίας, πάλης σώμα με σώμα. Και με τη νίκη ή την ήττα θεαματική, μετρητή – ο θεατής τη βιώνει σαν άμεσος, ενεργός συντελεστής. Πάντοτε, σε κάθε εποχή της Ιστορίας, οι άνθρωποι εφεύρισκαν θεαματικά αγωνίσματα, όπου η θέα - θέαση των αγωνιστών προκαλούσε στον θεατή την ευεξία της ψευδαίσθησης ότι μετέχει στα δρώμενα – με ιαχές, επιδοκιμασίες ή αποδοκιμασίες, επαίνους ή ύβρεις, παροτρύνσεις ή απειλές επηρεάζει ή καθορίζει το αποτέλεσμα.

Το ψέμα τρέχει γρηγορότερα από την αλήθεια

Λένε πως ένα ψέμα θα προλάβει να κάνει τον γύρο του κόσμου στον ίδιο χρόνο που η αλήθεια ούτε τα παπούτσια της δεν θα προφτάσει να φορέσει. Το ιντερνέτ έχει επιταχύνει κατά πολύ τη διασπορά των ειδήσεων και τη ροή της πληροφορίας, φαίνεται πάντως πως δείχνει μια προτίμηση στο ψέμα. Τη διαισθητική αυτή αλήθεια επιβεβαίωσαν τρεις ερευνητές του MIT αναλύοντας 126.000 ιστορίες που κυκλοφόρησαν στο Twitter μεταξύ 2006-2017, οι οποίες πυροδοτώντας περισσότερα από 4,5 εκατ. tweets από 3 σχεδόν εκατομμύρια χρήστες. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν μετά τις εκθέσεις έξι ανεξάρτητων οργανισμών για να αξιολογήσουν τον βαθμό αλήθειας κάθε είδησης. Τι βρήκαν; «Το ψεύδος διαχέεται σημαντικά γρηγορότερα, μακρύτερα, βαθύτερα και πιο καθολικά από την αλήθεια σε κάθε κατηγορία πληροφορίας και τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο σαφή για ψεύτικα πολιτικά νέα από ψεύτικα νέα για τρομοκρατία, φυσικές καταστροφές, επιστήμη, αστικούς μύθους ή οικονομικές πληροφορίες».

ΓΟΝΙΔΙΑ Ή ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ;;;

Στα πλαίσια ημερίδας με θέμα “Γενότυπος-Φαινότυπος-Περιβάλλον-Ανθρώπινη Συμπεριφορά” αναφέρθηκε ότι τα περιβαλλοντολογικά ερεθίσματα όχι απλώς προσλαμβάνονται από τον εγκέφαλο αλλά τελικά διαμορφώνουν τη δομή και τη λειτουργία του. “Το περιβάλλον συμβάλλει στην τελική διαμόρφωση του ώριμου εγκεφάλου. Στο πλαίσιο αυτό, υπό την επίδραση ξεχωριστών ερεθισμάτων που δέχεται το κάθε άτομο διαμορφώνεται κι ένας διαφορετικός εγκέφαλος για κάθε άνθρωπο. Ο διαφορετικός εγκέφαλος του κάθε ατόμου υποδηλώνει την διαφορετική αρχιτεκτονική του φλοιού του εγκεφάλου, τον διαφορετικό τρόπο διασύνδεσης των νευρικών κυττάρων μεταξύ τους και αυτό συνεπάγεται την έκφραση διαφορετικής συμπεριφοράς από το κάθε άτομο καθ΄ ότι αυτή ρυθμίζεται από τα διαφορετικά νευρωνικά κυκλώματα του κάθε ανθρώπου. Είναι φανερό ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου δεν κληρονομείται, αυτό που κληρονομείται είναι το DNA” επισημαίνει ο κ Σκαραγκάς. Παράλληλα ανέφερε ότι η έρευνα έχει δείξει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είτε διαμορφώνεται είτε λειτουργεί υπό την επήρεια περιβαλλοντικών ερεθισμάτων.

“Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο βιολογικό σύστημα. Αυτό είναι η πλαστικότητα του εγκεφάλου η οποία εξυπηρετεί όλες τις λειτουργίες, ανάμεσα στις οποίες τη μάθηση και τη μνήμη. Η πλαστικότητα και ο αρχιτεκτονικός χάρτης του εγκεφάλου διαμορφώνονται υπό την άμεση επίδραση του περιβάλλοντος και όχι των γονιδίων. Ο συνδυασμός της αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος διαμορφώνει τις νοητικές λειτουργίες. Ο εγκέφαλος μπορεί να μεταβληθεί ανά πάσα στιγμή, δεν χάνει ποτέ την πλαστικότητά του όσο ο άνθρωπος είναι υγιής και σε όλη τη διάρκεια της ζωής παράγει νέα κύτταρα. Σήμερα ξέρουμε ότι με τη μάθηση παράγονται νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο ενώ το στρες και οι αρνητικοί παράγοντες καταστρέφουν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου” εξηγεί ο κ Σκαραγκάς.

Φθόνος και ζήλια καθορίζουν τη συμπεριφορά του 30% των ανθρώπων

Οι ψυχολόγοι  έχουν διαπιστώσει ότι το συναίσθημα του φθόνου αποτελεί τη βασική κινητήρια δύναμη πίσω από τη συμπεριφορά πολλών ανθρώπων. Αντί να αναζητούμε την καλύτερη λύση για όλους, φαίνεται πως αρκετοί από εμάς είμαστε διατεθειμένοι ακόμα και να βγούμε χαμένοι, αρκεί ο συνάνθρωπός μας να βρίσκεται σε χειρότερη μοίρα. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα  μιας έρευνας που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Science Advances, οι 30% από τους 541 συμμετέχοντες ήταν πρόθυμοι να αγνοήσουν ένα μεγαλύτερο βραβείο σε ένα τυχερό παιχνίδι, και να συμβιβαστούν μα κάτι χειρότερο, αρκεί η απόφασή τους αυτή να μείωνε και τις πιθανότητες των άλλων να κερδίσουν.

Σύμφωνα με την ομάδα επιστημόνων που διεξήγαγε την έρευνα, ο ζηλόφθονος τύπος προσωπικότητας «χαρακτηρίζεται από αισθήματα ζήλιας, εμμονής με το στάτους του και έλλειψης εμπιστοσύνης». Όπως επισημαίνουν, αυτά τα άτομα κάνουν τα πάντα για να υπονομεύσουν τους συνάδελφους ή συνεργάτες τους ώστε να μην αποκτήσουν περισσότερα προνόμια από αυτούς, ακόμα κι αν αυτή η συμπεριφορά τους έχει αρνητικό αντίκτυπο στον εαυτό τους. Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι σχεδόν το 90% των ανθρώπων μπορεί να διαχωριστεί σε τέσσερις βασικούς τύπους προσωπικοτήτων: Τον αισιόδοξο, τον απαισιόδοξο, τον πρόθυμο να εμπιστευθεί τους συνανθρώπους του και τον ζηλόφθονο. Οι «ζηλόφθονες» προσωπικότητες είναι οι πιο διαδεδομένες από τους υπόλοιπους τύπους, με σχεδόν 1 στα 3 άτομα να εμπίπτει σε αυτήν την κατηγορία. Συγκεκριμένα, οι «ζηλόφθονοι» τύποι υπερτερούν με αναλογία 30% έναντι 20% των άλλων χαρακτήρων.

Ελληνιστί: Να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα.

Η επίδραση του περιβάλλοντος

Όταν το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί είναι φτωχό σε ερεθίσματα, τότε δυσχεραίνεται η διαδικασία της ωρίμανσης και μπορεί να έχουμε σημαντικές διαταραχές της ανάπτυξης. Παιδιά που για οποιονδήποτε λόγο δεν έχουν εκτεθεί αρκετά στη γλώσσα πριν από την ηλικία των 6 ετών, ώστε να αποκτήσουν την ικανότητα της ομιλίας, μπορεί να μην την αποκτήσουν ποτέ.

Αν ένα άτομο έχει κληρονομήσει τη δυνατότητα να φτάσει σε ύψος 1,85 μ. αλλά έχει πολύ κακή διατροφή, τότε θα υστερήσει στην κάλυψη αυτής της δυνατότητας.

Αν ένα άτομο έχει κληρονομήσει τη δυνατότητα να γίνει εξαίρετος ζωγράφος αλλά δεν του δοθούν τα απαραίτητα ερεθίσματα και οι κατάλληλες ευκαιρίες δεν θα μπορέσει να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που κληρονόμησε.

Αν ένα άτομο έχει κληρονομήσει τη δυνατότητα να διαμορφώσει υψηλό δείκτη νοημοσύνης αλλά δεν του δοθούν οι απαραίτητες μαθησιακές ευκαιρίες, τότε δεν θα καλύψει αυτή του τη δυνατότητα (Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Μανιαδάκη)

Kids Who Were Raised By Animals

Αυτό το εκπληκτικό βίντεο δείχνει περιπτώσεις ανθρώπων που μεγάλωσαν μαζί με ζώα. Κάποιοι από αυτούς κατάφεραν να ενταχτούν στην ανθρώπινη κοινωνία και να εξελίξουν σε κάποιο βαθμό μαθησιακές δυνατότητες. Όμως κάποιοι άλλοι δεν τα κατάφεραν και ξαναχάθηκαν στις κοινωνίες των ζώων. https://www.youtube.com/watch?v=JfU0GsIXMhs. Όπως λέει και η λαϊκή ρήση: το παιδί σου και το σκυλί σου όπως το μάθεις. Και το βίντεο αυτό καταδεικνύει την επίδραση του περιβάλλοντος στην νοητική και κοινωνική ανάπτυξη.

Έκτος και εντός μάζας

Η μάζα χαρακτηρίζει ένα σύνολο διαφορετικών ατόμων που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες αντιδρούν με ένα καθορισμένο τρόπο, εντελώς διαφορετικό από αυτόν που θα αντιδρούσαν ατομικά. Ο πολίτης εντός της μάζας κυριεύεται από ένστικτα και συμπεριφορές που ατομικά θα περιόριζε.

Η ανωνυμία και η ανευθυνότητα της μάζας οδηγεί ακόμα και τα λογικά άτομα στον συλλογικό ανορθολογισμό, την βία και την παράνοια. Οι μάζες, ισχυρίζονται οι κοινωνιολόγοι, διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στο εκάστοτε ιστορικό γίγνεσθαι, επειδή η ασυνείδητη δράση της υποκατέστησε την συνειδητή δραστηριότητα των ατόμων. Βεβαίως, πάντα η θέση των μελετητών απέναντι στην μάζα, είτε αυτοί τοποθετούνται θετικά είτε αρνητικά, προϋποθέτει μία αποστασιοποιημένη κριτική διακριτής ατομικής υπεροχής, ως λογικού επακόλουθου του «διακριτού» από το «ανεπεξέργαστο».

Η μάζα όμως προϋποθέτει νομοτελειακά και την ύπαρξη του ηγέτη ή της ηγετικής ομάδας (ελίτ), η οποία χειρίζεται την μάζα και επικοινωνεί μαζί της απρόσωπα μέσω της προπαγάνδας (Αλκιβιάδης Κωνσταντίνος Κεφαλάς 2015).

Καταναλωτισμός και Χειραγώγηση

Οι άνθρωποι σήμερα – κατά πλειοψηφία - ζουν για να καταναλώνουν, να επιδεικνύουν, να ικανοποιούν τις ανάγκες τους και να περνάνε καλά. Έτσι λοιπόν η στοχευμένη διαφήμιση που υπηρετεί την ακόμα καλύτερη άνεση και ικανοποίηση του καταναλωτή τον ενθαρρύνει σε ακόμα μεγαλύτερη κατανάλωση. Υπάρχει μια λογική σύνδεση ανάμεσα στην κατανάλωση και την χειραγώγηση.

Ανάμεσα στην πολιτική και την χειραγώγηση ποια είναι η συνδετική σχέση;; ποια είναι η συνάρτηση;;

Τι καθιστά τον άνθρωπο χειραγωγήσιμο;

Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, πατέρας της ψυχολογίας, στο βιβλίο του η ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του εγώ, αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά της ψυχολογίας των κοινωνιών αναφέροντας πως οι μάζες διακατέχονται από τα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου τα οποία ως επί το πλείστον είναι βίαια, επιθετικά και σεξουαλικά. Αυτές οι δυνάμεις μπορεί να οδηγήσουν τις κοινωνίες στο χάος. Ακόμη ισχυριζόταν ότι οι μάζες είναι χειραγωγήσιμες, είναι εύπλαστες κι ότι μπορείς να αγγίξεις τις επιθυμίες και τους φόβους τους και να τους χρησιμοποιήσεις προς όφελός σου.

Κύριος εκφραστής των θεωριών αυτών ήταν ο μαθητής και ανιψιός του Φρόιντ, Έντουαρντ Μπερνέζ, ο οποίος θεωρείται και ο πατέρας των «Δημοσίων Σχέσεων» και ο άνθρωπος που έπλασε την κοινωνία της κατανάλωσης. Ο Μπερνέζ, δίδαξε πρώτος πώς η σύνδεση των προϊόντων μαζικής παραγωγής με ασυνείδητες επιθυμίες, πείθει τον κόσμο να αγοράζει πράγματα που δεν χρειάζεται. Προέκυψε έτσι μια νέα πολιτική ιδέα για τον έλεγχο της μάζας η οποία υποστήριζε ότι όταν ικανοποιούνται οι ασυνείδητες επιθυμίες του κόσμου, τότε αυτός γίνεται «ευτυχισμένος» και πειθήνιος. Τότε ακριβώς ξεκίνησε η εποχή του καταναλωτισμού η οποία κυριαρχεί έως σήμερα στον δυτικό κυρίως κόσμο, επηρεάζοντας σταθερά τους φόβους και τις επιθυμίες.

Την εποχή εκείνη οι γυναίκες δεν κάπνιζαν δημόσια, πράγμα που περιόριζε στο μισό τους πιθανούς αγοραστές. Ο Μπερνέζ είχε την ιδέα να υποβληθεί ένα δείγμα γυναικών σε ψυχανάλυση, ώστε να φανεί τι πραγματικά σημαίνει το προϊόν γι αυτές. Το συμπέρασμα ήταν πως σε βαθύτερο επίπεδο οι γυναίκες συνέδεαν το κάπνισμα με την ανδρική σεξουαλική εξουσία και την χειραφέτηση. Έτσι οργανώθηκε η ανάλογη διαφημιστική καμπάνια, με μηνύματα που συνέδεαν εντέχνως το κάπνισμα με την ανεξαρτησία. Με την πρόθυμη συνεργασία των φεμινιστριών, που στη διάρκεια μιας παρέλασης οργάνωσαν την πρώτη δημόσια εμφάνιση γυναικών που κάπνιζαν αυτό που οι ίδιες ονόμαζαν «δάδες της ελευθερίας» (torches of freedom), ο παρθένος στην διαφήμιση πληθυσμός υπέκυψε στο δέλεαρ κι έτσι έκτοτε όλες οι γυναίκες του πλανήτη απέκτησαν το δικαίωμα στην «εσωτερική» παρόρμηση να καπνίσουν. Αυτή ήταν ίσως η πρώτη φορά που η ανάγκη για χειραφέτηση χρησιμοποιούνταν τόσο ξεκάθαρα για χάρη ευτελών (δηλαδή αμιγώς οικονομικών) μηχανισμών χειραγώγησης.

Χαρακτήρας και Προσωπικότητα

Ο χαρακτήρας είναι το σύνολο των βασικών ιδιοτήτων ενός προσώπου που τον χαρακτηρίζουν και το ξεχωρίζουν από τους άλλους και το οποίο προφανώς καθορίζεται από τα γονίδια, την ανατροφή, τις περιβαλλοντικές επιρροές και τα βιώματα.

Η Προσωπικότητα είναι ευρύτερη του χαρακτήρα και περιλαμβάνει το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου. Αυτό το σύνολο συμβάλλει στη μοναδικότητα ενός ατόμου. Η προσωπικότητα περιλαμβάνει το σύνολο των διανοητικών και εκπαιδευτικών χαρακτηριστικών, τη συγκινησιακή διάθεση, τις τάσεις συμπεριφοράς, το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου, διαμορφώνεται δε από την αλληλεπίδραση μεταξύ των κληρονομικών χαρακτηριστικών και του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα αυτού της πρώτης παιδικής ηλικίας.

Η ποιότητα της σχέσης του βρέφους με τους γονείς και κυρίως με την μητέρα στα πρώτα χρόνια της ζωής επηρεάζει το άτομο ψυχολογικά, συναισθηματικά, κοινωνικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τα παιδιά και οι μεγάλοι πρέπει να μεγαλώνουν μαζί, δηλαδή σε μια αμοιβαία σχέση ο ένας με τον άλλο, διότι οι ρίζες της ανάπτυξης της προσωπικότητας του παιδιού φθάνουν μέχρι τα άλλα ανθρώπινα όντα.

Σε αντίθεση με απλούστερους οργανισμούς, οι συμπεριφορές του ανθρώπου δεν υπαγορεύονται από τη γενετική κληρονομιά και μόνο. Παρ΄ ότι συχνά έχουν γενετικό υπόβαθρο, διαμορφώνονται εν πολλοίς από την ανατροφή και τις εμπειρίες.

Ένα άλλο σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι πως υπάρχουν πρότυπα συμπεριφοράς που είναι ενστικτώδη, όπως τα αντανακλαστικά δηλαδή, τα οποία δεν έχουν διδαχθεί και έχουν καθαρή γενετική βάση· αλλά και πρότυπα που είναι αποτέλεσμα της μάθησης/εμπειρίας, η οποία επίσης επηρεάζεται ως έναν βαθμό από τον γενετικό οπλισμό του ατόμου, τη γενετική προδιάθεση.

Είμαι καλός γιατί δεν είμαι κακός;

Αν υπάρχει από μια ορμόνη για κάθε ένα κακό χαρακτηριστικό και αν τα κακά χαρακτηριστικά είναι: οργή, κακία, μοχθηρότητα, εκδικητικότητα, μίσος κλπ., τότε καταλήγουμε σε ένα αντίστοιχο γονίδιο. Έτσι, αν η έκκριση για κάθε ορμόνη που αντιστοιχεί σε καθένα από τα κακά χαρακτηριστικά είναι σε χαμηλά επίπεδα, τότε υπάρχει ένα κενό που συμπληρώνεται από την εμφάνιση προς τα έξω της απουσίας του κακού χαρακτηριστικού δηλαδή με την γαλήνη, την ευγένεια, την πραότητα, την συγχωρητικότητα, την αλληλεγγύη.

Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο τότε ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά μας είναι σε μεγάλο βαθμό προκατασκευασμένα.

Όμως σύμφωνα με τους ερευνητές, η ανθρώπινη ταυτότητα είναι μία σύνθεση στοιχείων που κάνουν τον κάθε άνθρωπο να νιώθει ξεχωριστό. Αυτά τα στοιχεία ενσωματώνονται στον άνθρωπο μέσα από τις εμπειρίες και τα βιώματα του, με κορύφωση στην περίοδο της εφηβείας όπου η ανάγκη για τη διαμόρφωση της ταυτότητας είναι επιτακτική. Η ταυτότητα αντικατοπτρίζει την εικόνα που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του ως πρόσωπο και τη δυναμική της αυτοαξίας του. Αν και παλαιότερα η ταυτότητα εθεωρείτο ένα σταθερό χαρακτηριστικό, οι μεταμοντέρνες κοινωνικές συνθήκες, προκαλούν τον άνθρωπο να εντάσσει σε αυτές συνεχώς νέα στοιχεία, ώστε να είναι σε θέση να αναπλαισιώνει τη συνθήκη που βιώνει, δίνοντας το αντίστοιχο νόημα κάθε φορά.

Όλες οι ψυχολογικές θεωρίες και θεραπευτικές προσεγγίσεις δίνουν πολύ μεγάλο ρόλο στα πρώτα χρόνια της ζωή μας, ως τον κυρίαρχο παράγοντα που μας διαμορφώνει ως ανθρώπους.

Ο Φρόυντ έβλεπε ότι ο άνθρωπος είναι διασπασμένος ανάμεσα σε ορμές  τις οποίες δε γνωρίζει και σε απαγορεύσεις οι οποίες του επιβάλλονται.

Προσωπικότητα = γονίδια ;

Η άποψη του Πίνκερ είναι ότι η οικογένεια τελικά δεν παίζει κανένα ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, δηλαδή στο αν θα είναι νευρικό ή ήρεμο, αγχωτικό, δειλό ή τολμηρό, με αυτοπεποίθηση, κλπ., αφού αυτό είναι γενετικά καθορισμένο. Για να διαπιστώσουμε αν η σχέση προέρχεται από την κληρονομικότητα ή το περιβάλλον  θα πρέπει ν’ ανατρέξουμε σε μελέτες με δίδυμα αδέρφια, βιολογικά και θετά παιδιά. 

Αν το οικογενειακό περιβάλλον επηρέαζε το παιδί σε μεγάλο βαθμό, τότε τα παιδιά που μεγάλωναν με τους ίδιους γονείς θα είχαν και μεγαλύτερες ομοιότητες στην προσωπικότητά τους σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν με διαφορετικούς γονείς.  Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει, σύμφωνα με τα δεδομένα πολλών επιστημονικών μελετών, οι οποίες δείχνουν ότι τα αδέλφια που μεγάλωσαν μέσα στην ίδια οικογένεια δεν παρουσιάζουν καμία διαφορά από αδέλφια που διαχωρίστηκαν στη γέννα.  Τα θετά αδέλφια δεν παρουσιάζουν μεταξύ τους περισσότερες ομοιότητες απ’ ότι θα παρουσίαζαν αν επιλέγαμε τυχαία δυο παιδιά από την ίδια γειτονιά.  Τέλος, οι ομόζυγοι δίδυμοι είναι 50% όμοιοι, άσχετα με το αν μεγάλωσαν μαζί στην ίδια οικογένεια ή σε διαφορετικές οικογένειες.

ΓΟΝΙΔΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ & ΕΞΟΥΣΙΑ

Η ψυχολογία των μαζών και η υπακοή στην εξουσία

Την δεκαετία του 1960  διεξήχθη το διαβόητο πείραμα του αμερικανού κοινωνικού ψυχολόγου Στάνλεϊ Μίλγκραμ που σκοπό είχε να αναδείξει την ψυχολογία των μαζών και την υπακοή τους στην εξουσία. Τότε τα ευρήματα από αυτό το πείραμα σύμφωνα με τον Μίλγκραμ, προσέφεραν μια εξήγηση για τις θηριωδίες της ναζιστικής Γερμανίας. Ερευνητές της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Βρότσλαβ της Πολωνίας, αναφέρουν στην επιθεώρηση Social Psychological and Personality Science πώς επανέλαβαν το πείραμα με 40 άνδρες και 40 γυναίκες 18 έως 69 ετών. Τα αποτελέσματα είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά!

Εννέα στους δέκα εθελοντές ήταν πρόθυμοι να προκαλέσουν πόνο σε συνανθρώπους τους (άλλους εθελοντές) με την μέθοδο του ηλεκτροσόκ, υπακούοντας σε πρόσωπα εξουσίας. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να πατούν δέκα κουμπιά, καθένα από τα οποία αντιστοιχούσε σε ολοένα ισχυρότερο ηλεκτροσόκ. Στην πραγματικότητα το ηλεκτροσόκ ήταν ψεύτικο, χωρίς όμως να το γνωρίζει αυτός που δεχόταν την εντολή. Οι εννέα στους δέκα αποδείχθηκαν πρόθυμοι να πατήσουν το κουμπί με το πιο έντονο ηλεκτροσόκ ενώ το «θύμα» (στην πραγματικότητα ήταν ηθοποιός) που βρισκόταν σε διπλανό δωμάτιο και δεχόταν το «σοκ» ούρλιαζε υποκριτικά, την στιγμή που οι ερευνητές σκοπίμως παρότρυναν τους συμμετέχοντες με φράσεις του τύπου «το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε», «είναι απολύτως ουσιώδες να συνεχίσετε» και «δεν έχετε άλλη επιλογή παρά να συνεχίσετε».

Όπως επεσήμανε ο Πολωνός κοινωνικός ψυχολόγος Γκρζιμπ, «η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων ισχυρίζονται πως εγώ ποτέ δεν θα συμπεριφερόμουν με τέτοιο τρόπο. Η μελέτη μας όμως έδειξε για μια ακόμη φορά την τρομερή δύναμη των συνθηκών του κοινωνικού περιβάλλοντος και πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούν να συμφωνήσουν να κάνουν πράγματα που βρίσκουν δυσάρεστα». Μάλιστα σε σχέση με το αρχικό πείραμα του Μίλγκραμ όπου τότε «μόνο» τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων είχαν δείξει προθυμία να κάνουν ηλεκτροσόκ σε έναν αβοήθητο άνθρωπο, τώρα στο αντίστοιχο πείραμα των Πολωνών επιστημόνων το ποσοστό αυξήθηκε στο 90%!!!

Με βάση όλα τα παραπάνω καταλήγουμε δυστυχώς στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία μισό αιώνα μετά την αρχική έρευνα του Μίλγκραμ για την υπακοή στην εξουσία, όχι μόνο δεν έχει αλλάξει, άλλα όταν γαλουχείς τα άτομα μιας κοινωνίας, με περιορισμούς έναντι της ελεύθερης σκέψης, της παιδείας κι εν γένει δεν τα προτρέπεις να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, κατευθύνοντας τους σε θεσμοθετημένα / κατεστημένα / παγιωμένα / δεδομένα “γεγονότα”, τότε εξασφαλίζεις τους αυριανούς “στρατιώτες του καθήκοντος”.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, στο έργο του Πολιτεία, περιλαμβάνει την Αλληγορία του σπηλαίου, όπου σύμφωνα με τον αλληγορικό μύθο οι άνθρωποι ζούμε σαν φυλακισμένοι μέσα στις παραισθήσεις, τα στερεότυπα και τις αυταπάτες μας, μη μπορώντας να γνωρίσουμε την αλήθεια, γιατί μας εμποδίζουν τα δεσμά των αισθήσεων αλλά και τα δεσμά των εξουσιαστών, που χειραγωγούν τις αισθήσεις μας ώστε να αντιλαμβανόμαστε μόνο την πραγματικότητα όπως την καθορίζουν εκείνοι.

Μάζα, Λογική & Ορθολογισμός

Η Πολιτική ψυχολογία είναι αυτή που αναφέρεται στα ανθρώπινα σύνολα σαν μάζες και δίνει τον ορισμό της μάζας σαν «ένα σύνολο ανθρώπων που κατά τον ίδιο χρόνο υπόκεινται στην ίδια ψυχολογική επίδραση, και αντιδρούν ψυχολογικά κατά τρόπο ομαδικώς ομοιόμορφο». (Γεωργαλάς Γ.: ό.π.π. σελ. 68). Όποιος ξέρει την τέχνη να προκαλεί εντύπωση στη φαντασία των όχλων, αυτός ξέρει την τέχνη να κυβερνάει».

Οι όχλοι «ποτέ δεν δίψασαν για αλήθειες. Αποστρέφονται τα ολοφάνερα πράγματα που τους δυσαρεστούν και προτιμούν να θεοποιούν την πλάνη, αν η πλάνη τους γοητεύει. Όποιος ξέρει να τους προκαλεί αυταπάτες γίνεται εύκολα κύριός τους, (σαν τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τους Αυτοκράτορες της Ιαπωνίας κ.λπ.), ενώ όποιος προσπαθεί να τους λυτρώσει από τις αυταπάτες γίνεται πάντα το θύμα τους», (όπως συνέβη με τον Σωκράτη, τον Χριστό, τον Παύλο, τον Γαλιλαίο, και πολλές ακόμα δεκάδες).

Η λογική είναι αδύνατον να επηρεάσει πραγματικά μία μάζα, καθώς οι μάζες είναι ικανές μόνο για απλούς συλλογισμούς και δεν μπορούν να αξιολογήσουν την ορθότητα της επιχειρηματολογίας. Ο ρήτορας που θέλει να τις εντυπωσιάσει απευθύνεται μόνο στα αισθήματα τους και ποτέ στη λογική τους. Παρόλα αυτά, συμπληρώνει ο Le Bon, χωρίς αυτή την απουσία λογικής από τις μάζες και την απόλυτη αφοσίωση στα αισθήματα, δεν θα είχαν υπάρξει τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του πολιτισμού και η κοινωνία θα είχε μείνει στάσιμη να επιχειρηματολογεί άσκοπα (Νικόλας Χρηστάκης)

Kάθε άνθρωπος έχει έναν «μοναδικό» εγκέφαλο

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, όπως ακριβώς και με τα δακτυλικά αποτυπώματα, κάθε άνθρωπος έχει έναν «μοναδικό» εγκέφαλο, ως αποτέλεσμα των εμπειριών ζωής και γενετικών παραγόντων.

Όπως συμβαίνει και με τα δακτυλικά αποτυπώματα, έτσι συμβαίνει και με τον εγκέφαλο: κανείς άνθρωπος δεν έχει την ίδια ανατομία του εγκεφάλου με κάποιον άλλον, σύμφωνα με νέα μελέτη των ερευνητών του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης. Αυτή η μοναδικότητα είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού γενετικών παραγόντων και προσωπικών εμπειριών ζωής.

Με τη μελέτη μας μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε ότι η εγκεφαλική δομή των ανθρώπων είναι ξεχωριστή, λέει ο LutzJäncke σχετικά με τα ευρήματα. Ο συνδυασμός των γενετικών και μη γενετικών επιδράσεων επηρεάζει σαφώς όχι μόνο τη λειτουργία του εγκεφάλου αλλά και την ανατομία του.

H διανοητική/γνωστική διαφορετι­κότητα των ατόμων

H διανοητική/γνωστική διαφορετι­κότητα των ατόμων είναι αποτέλεσμα έκθεσης σε διαφορετικά ερεθίσματα που μπορεί να είναι τυχαία (λόγω γέν­νησης από μη επιλέξιμα οικογενειακά περιβάλλοντα, γεωγραφικούς χώρους και χώρες) ή υποβαλλόμενα (παιδεία) ή και επιδιωκόμενα (στο βαθμό που υπάρχει ενσυνείδητη και πλήρης εικό­να του όλου). 

Γονιμοποίηση= Ανασυνδυασμός των Γονιδίων

Κατά την στιγμή που ένα σπερματοζωάριο διαπερνά τα τοιχώματα του ωαρίου και ελευθερώνει τα 23 μισά χρωμοσώματα τα οποία κατευθύνονται στον πυρήνα και ενώνονται με τα άλλα μισά 23, επανεκκινήτε η ζωή. Ξεκινά η ανάπτυξη ενός νέου οργανισμού, ενός νέου ανθρώπου, και μπαίνουν οι βάσεις για την ανάπτυξη μιας νέας προσωπικότητας.

Όλο αυτό δεν θα οδηγούσε 20 χρόνια αργότερα στην ανάπτυξη μιας νέας προσωπικότητας αν δεν είχαμε ανασυνδυασμό των γονιδίων κατά το σμίξιμο των 23 μισών χρωμοσωμάτων με τα άλλα 23 μισά του ωαρίου.

Από τα γονίδια στον Εγκεφαλικό Φλοιό

Τα γονίδια συνιστούν το υπόβαθρο & το περιβάλλον δίνει την ευκαιρία

Οι γενετικοί παράγοντες καθορίζουν:

-Διαδικασίες της ζωής, όπως δομή κυττάρων και οργάνων, βιοχημικές διαδικασίες, κίνηση, γονιμότητα, κ.λπ.

-Τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα της μάθησης

-Την εκδήλωση ατομικών ικανοτήτων σε συνάρτηση με την ωρίμανση, π.χ. το παιδί μιλάει όταν αποκτήσει τη νευροκινητική ωριμότητα του μηχανισμού ομιλίας.

Γονίδια και περιβάλλον καθορίζουν:

-Το άτομο κληρονομεί από τους προγόνους του προδιαθέσεις και δυνατότητες ανάπτυξης πλήθους χαρακτηριστικών, τα οποία όμως, για να δραστηριοποιηθούν και να εκδηλωθούν, είναι απαραίτητο να βρεθούν κάτω από τις κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες.

-Το ίδιο περιβάλλον μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσματα σε παιδιά με διαφορετικές κληρονομικές καταβολές.

Το τελικό ‘προϊόν’ το σύνολο των βασικών ιδιοτήτων (πνευματικών και ιδιοσυγκρασιακών) που τον χαρακτηρίζουν και το ξεχωρίζουν από τους άλλους και το οποίο καθορίζεται από τα γονίδια, την ανατροφή, τις περιβαλλοντικές επιρροές και τα βιώματα.

Φαίνεται τελικά ότι:

-τον πρώτο λόγο έχουν τα γονίδια τα όποια θα καθορίσουν αυτό που φαίνεται, ύψος, χρώμα, οργανικά συστήματα και λειτουργίες. Επίσης φέρουν την προδιάθεση για την πνευματική εξέλιξη.

-τον δεύτερο λόγο έχει το περιβάλλον με τις επιδράσεις του. Η συμπεριφορά γονιών, συγγενών και φίλων. Και όλα εκείνα τα ερεθίσματα από γνωστούς και αγνώστους και τα γεγονότα στην πρώτη περίοδο ανάπτυξης.

-τον τρίτο λόγο έχουν τα βιώματα. Σημαντικό μέρος των εξωτερικών ερεθισμάτων που δέχεται κάθε άνθρωπος.

-τον τέταρτο λόγο έχει ο εγκεφαλικός φλοιός με τα νευρικά κύτταρα και τις συνάψεις τους. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι οι νευρικές συνάψεις στον εγκεφαλικό φλοιό είναι σε αριθμό μεγαλύτερες από όλα τα άστρα όλων των γαλαξιών του σύμπαντος. Η αρχιτεκτονική του εγκεφαλικού φλοιού είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης των τριών προηγούμενων παραγόντων.

- η επίδραση της μητέρας. Η επίδραση της μητέρας μάλλον είναι καθοριστική στην ανάπτυξη του χαρακτήρα. Ένας καλός λόγος, ένα χάδι, μια παρότρυνση του στυλ να γίνεις καλός άνθρωπος όταν μεγαλώσεις είναι ικανή να ξεπεράσει το βλάσφημο περιβάλλον που αναπτύσσεται ένας νέος.

Από συνανθρώπους μας με σύνδρομο Ντάουν μέχρι τους περισσότερους από εμάς που διαθέτουμε την μέση νοημοσύνη και μέχρι τον Αϊνστάιν, είναι φανερό ότι την διαφορά την κάνουν τα γονίδια. Στην συνέχεια την σκυτάλη παίρνει το περιβάλλον και αν υπάρχουν τα κατάλληλα ερεθίσματα τότε θα έχουμε την ανάπτυξη μιας προσωπικότητας που είτε θα είναι ένας κατά συρροή δολοφόνος, είτε ένας Μότσαρτ, είτε ένας Αϊνστάιν, είτε ένας μέσος άνθρωπος που αυτό (το τελευταίο) είναι και το πιθανότερο.

Πως γινόμαστε φανατικοί των ομάδων;;;

Έχει γεννηθεί κάποιος φανατικός οπαδός του παναθηναϊκού ή του ολυμπιακού; Και όμως το μίσος και η οργή των μεν απέναντι στους δε είναι κάποιες φορές μνημειώδες. Κάποτε μια συμπλοκή έφτασε να έχει μέχρι και νεκρό.

Όχι, δεν γεννήθηκε κανείς φανατικός οπαδός κάποιας ομάδας. Αυτό το ανέλαβαν κάποιοι ή κάποιος από το στενό περιβάλλον και με το λέγε λέγε φύτεψε στην ψύχη του νέου ανθρώπου την έγνοια για την ομάδα. Με το πέρασμα του χρόνου και ανάλογα με την συμπεριφορά των υπόλοιπων του στενού περιβάλλοντος μπορεί να φτάσει και μέχρι τον φανατισμό. Η πλύση εγκεφάλου οδηγεί την πληροφορία στο να γίνει αναπόσπαστο τμήμα της ψυχής μας.

Στα γονίδια μας δεν φέρουμε κανένα φανατισμό. Ούτε για ομάδες, ούτε για πολιτικά κόμματα, ούτε για θρησκείες.

Αυτά είναι συνέπειες του περιβάλλοντος αλλά την τελική ευθύνη την έχουμε εμείς οι ίδιοι, τα πρόσωπα, καθώς υπάρχει η δυνατότητα της Κριτικής Σκέψης και αντιμετώπισης των πραγμάτων. Εκεί είναι και η ευθύνη μας.

Αγάπη, Δικαιοσύνη, Οργή, Φόβος, Ηρωισμός, Ιδιοτέλεια, Ανιδιοτέλεια

Οι μαθησιακές δυνατότητες είναι συνάρτηση γονιδίων και περιβάλλοντος. Δηλαδή αν το έχεις στα γονίδια και γονείς και δάσκαλοι το παλέψουν με το σωστό τρόπο τότε θα γίνεις ένας μικρός ή μεγάλος Αϊνστάιν.

Όμως, ο βαθμός και η ένταση των συναισθημάτων όπως αγάπη, αίσθηση δικαίου, αγνωμοσύνη, αχαριστία, ευγνωμοσύνη, φόβος, θάρρος, ιδιοτέλεια, ανιδιοτέλεια, εδράζονται στα γονίδια; αναπτύσσονται σαν αποτέλεσμα της επίδρασης των γονιών και του περιβάλλοντος; είναι αποτέλεσμα και των δυο;

Κάποτε σε μια συζήτηση με μια φίλη με ειδίκευση στην νευρολογία πριν από περίπου 20 χρόνια μου είπε το εξής καταπληκτικό: όλοι έχουμε το γονίδιο της κατάθλιψης είναι θέμα συνθηκών το αν εμφανιστεί ή όχι.

Μήπως έχουμε όλα τα παραπάνω γονίδια και απλά η επίδραση του περιβάλλοντος θα ευνοήσει ή θα αγνοήσει;

Μήπως στο θέμα συναισθήματα όλες οι σελίδες είναι εντελώς λευκές και εναπόκεινται στην επίδραση του περιβάλλοντος;

Απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις θα βοηθούσαν σημαντικά στο να καταλάβουμε όλες εκείνες τις παραμέτρους που επιδρούν στην τελική απόφαση που παίρνει ο έλληνας όταν φτάνει στην κάλπη, και όχι μόνο.

Τον τελικό λόγο έχει η Κριτική Ικανότητα

Κριτική Σκέψη είναι η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με βάση όλα τα δυνατά στοιχεία που μπορεί να έχει στη διάθεσή του (Βικιπαίδεια). Τα θεμέλια της κριτικής σκέψης είναι προφανώς πολύ σημαντικά για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η εισαγωγή των παιδιών στην κριτική σκέψη και ικανότητα θα πρέπει να μπορεί να αρχίσει από μικρή ηλικία.

Όπως και στον χαρακτήρα, γονίδια, οικογενειακό περιβάλλον και μηχανισμοί γνωστικής ανάπτυξης καθορίζουν τον αν θα αποκτηθεί κριτική σκέψη και σε ποιο βαθμό.

Η Κριτική Σκέψη και Ικανότητα είναι εκείνο το οχυρό που δεν πέφτει ποτέ, το προπύργιο που φυλάσσει την αξιοπρέπεια και τον άνθρωπο από τον εξευτελισμό και την ηθική κατάπτωση, αρκεί να γίνεται χρήση αυτής. Η Κριτική Σκέψη και Ικανότητα είναι το τελευταίο σύνορο, η τελευταία ελπίδα.

Γιατί οι Έλληνες πολιτικοί έχουν τέτοια απήχηση στους Έλληνες πολίτες;

Για τον απλούστατο λόγο ότι επιστρατεύουν την ψυχολογία και την κοινωνιολογία και λένε στους ψηφοφόρους αυτά που θέλουν ή έχουν ανάγκη να ακούσουν. Και συνήθως είναι ψέματα και κολακείες. Και συγκεκριμένα λένε ή επιστρατεύουν ή λαμβάνουν υπόψη:

-αυτό που έχουν ανάγκη να ακούσουν οι πολίτες 

-την ανάγκη τους για εύπεπτα νέα

-τις επιθυμίες και τους φόβους τους

-το ότι είναι επιρρεπείς στην κατανάλωση

- το ότι είναι επιρρεπείς στον καλό τρόπο ζωής

- το ότι είναι επιρρεπείς στην απόκτηση με λιγότερο κόπο

-το ότι άγονται και φέρονται εκ συναισθημάτων θετικών και αρνητικών 

-το ότι οι κατάλληλες διηγήσεις τονώνουν φρόνημα και ηρωισμό

-το ότι η επιστημονική φιλαλήθεια δεν συγκινεί τα πλήθη

-το ότι στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν έχει αναπτυχτεί κριτική σκέψη

Δημαγωγός και λαός συνήθως συμπορεύονται αλληλοεξαρτώμενοι από συμφέροντα υποκείμενα στην ιδιοτέλεια και την υστεροβουλία. Τα κίνητρά τους για τον εαυτό τους είναι παρόμοια, αυτοσυντήρηση και επιβίωση. Απλώς, κοιτάζουν να το πετύχουν με διαφορετικούς τρόπους.

Πως οι πολιτικοί ξεχωρίζουν από την μάζα;

Ο Κώστας Καραμανλής, ο Γιώργο Παπανδρέου και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, θα ήταν αναγνωρίσιμα πρόσωπα αν δεν ήταν γόνοι των γνωστών οικογενειών;

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης πως τα κατάφεραν; Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με προσωπικό τρέξιμο και κάνοντας χρήση κάποιων επιχειρημάτων εξασφάλισε τις ψήφους την πρώτη φορά ενώ οι δυο άλλοι προέρχονται από το περιβάλλον του Γεωργίου Παπανδρέου και του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Γεώργιος Παπανδρέου αναδείχθηκε κομματικά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναδείχθηκε μέσα από τους κρητικούς αγώνες.

Οι έλληνες πολιτικοί, όπως καταδεικνύει η ιστορία μας, ξεχωρίζουν από τη  μάζα επιστρατεύοντας την οργάνωση τους σε κάποιο πολιτικό κόμμα, χρησιμοποιώντας τεχνάσματα και επιχειρήματα, προβαίνοντας σε ενέργειες εντυπώσεων όπως πρωτοστατώντας σε απεργίες και καταλήψεις, τάζοντας διορισμούς και οφέλη έναντι ψήφων, ρητορεύοντας και δημαγωγώντας, χρησιμοποιώντας άσχετα γεγονότα όπως το να λάβει μέρος σε μια αποστολή βοήθειας σε τρίτη χώρα και πολλά άλλα ανάλογα με την φαντασία του καθενός. Ανάδειξη που να στηρίζεται σε πραγματικό έργο με γνώμονα το συμφέρον του έθνους από πρόσωπα  συνοδευόμενα από ήθος αρχές και αξίες μάλλον σπανίζουν στην Ελλάδα και αφορούν μια ή το πολύ δυο περιπτώσεις.

Πως κάποιοι, χωρίς καταβολές από τζάκια, ξεχώρισαν κ ανεδείχθησαν;

Προφανώς μέσα από κομματικά και συνδικαλιστικά έδρανα όπου στην συνέχεια κάποιος αρχηγός τους έδωσε το χρίσμα του υποψήφιου βουλευτή. Κάποιοι άλλοι είχαν προφανώς ικανότητα και ταλέντο στο παραμύθιασμα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανήκει προφανώς στις εξαιρέσεις, στα πρόσωπα εκείνα που διέθεταν ηγετικές ικανότητες.

Πως κάποιοι ξεχώρισαν κ έγιναν όχι πολιτικάντηδες αλλά μεγάλοι ηγέτες;

Το ταλέντο συνδέεται με το γονιδιακό υπόβαθρο; Οι συγκύριες; Στιβαρός προσωπικός αγώνας; Χαρίσματα ηγέτη και ικανότητα;

Στην Ελλάδα έχουμε ελάχιστα παραδείγματα ηγετών όπως ο Ελ Βενιζέλος που αναδέχθηκε μέσα από αγώνες για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η σωρεία λαθών κατά την διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής έχει ρίξει σκιές στην φήμη του. Ο Νικόλαος Πλαστήρας ορμώμενος από σχόλη υπαξιωματικών του στρατού ξηράς αναδέχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία από την περίοδο του διχασμού, στην μάχη του Σκρα και την μικρασιατική καταστροφή. Η εμπλοκή του με την πολιτική συνοδεύτηκε με αρκετές θετικές κινήσεις αλλά και κάποιες σκιές.

Αλλά και στον κόσμο οι μεγάλοι ηγέτες είναι ελάχιστοι. Από τους σύγχρονους ή σχεδόν σύγχρονους ξεχωρίζουν οι Γκάντι και Μαντέλα. Ήταν τα γονίδια; Το αγωνιστικό φρόνημα; Η στρατηγική σκέψη; Όλα μαζί; Η δε Ινδία μετά τον Γκάντι παρά τις εντός έριδες και προβλήματα ακμάζει η δε Νότιος Αφρική ζει στην πράξη τα προβλήματα του κομματισμού.  

Ένα τμήμα από άρθρο του Γιάννη Μαρίνου

…. Εδώ στην Ελλάδα με τον εξυπνότερο λαό του κόσμου, ο οποίος εξήγαγε τόσον πολιτισμό ώστε δεν του έμεινε καθόλου για εγχώρια κατανάλωση, διαπρέπουμε σε αφθονία χωματερών που εκτός από τη βρώμα και τη νοσηρότητα προκαλούν κάθε καλοκαίρι και ουκ ολίγες πυρκαγιές στα δάση μας. Μαζί με τα οικιακά απόβλητα πετιούνται κάθε τόσο στους σκουπιδοτενεκέδες και τα πολυάριθμα σχέδια και οι πομπώδεις επαγγελίες αντιμετώπισης του προβλήματος που μένουν πάντα στα χαρτιά. Ακόμα και σήμερα ελάχιστοι δήμοι έχουν ξεκινήσει, έστω πιλοτικά, τη χωριστή συλλογή των οργανικών αποβλήτων που είναι το 40% των σκουπιδιών. Την ευρηματικότητά τους την εξαντλούν σε συμπαιγνία με τις εκάστοτε κυβερνήσεις για τη στατιστική εξαφάνιση του μεγαλυτέρου αριθμού χωματερών, οι οποίες ανεπισήμως εξακολουθούν να ζουν και βασιλεύουν. Καθώς το ψέμα είναι δευτέρα φύση για τον Έλληνα είναι φυσικό να τον αντιγράφουν οι κυβερνήσεις και οι τοπικοί άρχοντες. Ο πανευρωπαϊκός θαυμασμός για τον κ. Τσίπρα, που ευδοκίμησε ψευδόμενος, τον αναδεικνύει σε πρότυπο για μίμηση….

Η θέση της Μόρφωσης και της Παιδείας

Μόρφωση και Παιδεία είναι δυο συγκλίνοντες μηχανισμοί που αποσκοπούν στην πνευματική ανέλιξη του πρόσωπου. Με σωστή μόρφωση και ουσιαστική παιδεία φτάνουμε σε αυτό που λέγεται Κριτική Σκέψη. Δυστυχώς δεν είναι τυχαίο ότι ξαφνικά φέτος πολλαπλασιάστηκαν τα reality show στην Πατρίδα μας.

Στην πλάνη από διανοητική οκνηρία                 

Γιατί πέφτουμε τόσο εύκολα στην παγίδα των ψεύτικων ειδήσεων; Διότι με έναν τρόπο αγγίζουν τη μεροληψία μας, έλεγαν έως τώρα οι επιστήμονες. Μια νέα μελέτη ωστόσο έδειξε ότι η επιτυχία τους δεν έχει να κάνει τόσο με τις προκατασκευασμένες απόψεις και προκαταλήψεις μας όσο με την απροθυμία μας να σκεφτούμε.

Η αυτόματη σκέψη επιτρέπει γρήγορες, ακόπιαστες αποφάσεις, με σημαντική οικονομία νοητικών δυνάμεων. Ταχεία εξαγωγή συμπερασμάτων χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση. Αυτή μας η τάση να μην πολυβασανίζουμε τα πράγματα ευθύνεται για τον εντυπωσιακό αντίκτυπο των ψευδών ειδήσεων, υποστήριξαν προ ημερών δύο κορυφαίοι μελετητές, πανεπιστημιακοί καθηγητές, οι Ντέιβιντ Ραντ (MIT, ΗΠΑ) και Γκόρντον Πένικουκ (Regina, Καναδάς). Τριών ειδών ειδήσεις περιελάμβαναν τα γνωστικά τεστ στα οποία υπέβαλαν 3.000 εθελοντές: αληθινές, ψεύτικες που ταίριαζαν με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και ψεύτικες που ήταν αντίθετες προς αυτές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι σκέφτονταν περισσότερο ξεχώριζαν ευκολότερα τις αληθινές από τις ψευδείς ειδήσεις, ανεξάρτητα από το αν αυτές συμφωνούσαν με τις απόψεις τους. Αντιστρόφως, όσοι σκέφτονταν λιγότερο έτειναν να πιστεύουν οτιδήποτε διάβαζαν, και πάλι ανεξάρτητα από το αν ταίριαζαν με τα πιστεύω τους.

Τα αποτελέσματα της χειραγώγησης και της Προπαγάνδας

Κλασικό παράδειγμα η 11 Σεπτεμβρίου 2001 με ενδελεχή προγραμματισμό και σχεδιασμό αλλά και σε πλαίσια Χολιγουντιανής υπερπαραγωγής. Το αποτέλεσμα γνωστό. Τα θύματα 2752 νεκροί και πάνω από 6000 τραυματίες. Η δουλειά είχε γίνει. Τα διεθνή ΜΜΕ βομβάρδισαν για μήνες την παγκόσμια κοινή γνώμη (πόσο μάλλον την ίδια την Αμερικάνικη) με αποτέλεσμα οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν όπως επίσης και ο Patriot Act να υπερψηφιστούν μέσα σε ένα κλίμα γενικής αποδοχής. The job is done...

Παλαιότερα κάτι παρόμοιο είχε κάνει και ο Χίτλερ όταν έβαλε φωτιά το Reichstag (Η Γερμανική Βουλή). Τότε ο Χίτλερ κατηγόρησε τους Εβραίους και τους Κομμουνιστές για αυτό ο Γερμανικός λαός (και λόγο της δεινής προπαγάνδας του Γκέμπελς) πείσθηκε και φανατίστηκε.... με τα γνωστά αποτελέσματα.

«Αν επαναλαμβάνεις ένα ψέμα αρκετά συχνά, τότε γίνεται αλήθεια», σύμφωνα με το νόμο της προπαγάνδας που συχνά αποδίδεται στο ναζιστή Joseph Goebbels. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν ως το «φαινόμενο  της ψευδαίσθησης της αλήθειας». Δείτε ένα τυπικό πείραμα που βασίζεται σε αυτό το φαινόμενο: οι συμμετέχοντες αξιολογούν το πόσο αληθινά είναι ορισμένα στοιχεία που αφορούν ασήμαντα πράγματα, όπως στη φράση «ένα ξερό δαμάσκηνο είναι ένα αποξηραμένο φρούτο». Μερικές φορές, αυτά τα στοιχεία είναι αληθή (όπως το προηγούμενο παράδειγμα), αλλά μερικές φορές οι συμμετέχοντες βλέπουν μία παράλληλη εκδοχή η οποία δεν είναι αληθινή όπως για παράδειγμα «μία εποχή είναι ένα αποξηραμένο δαμάσκηνο», λέει ο ψυχολόγος Tom Stafford.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Η τακτική των πολιτικών να παραπλανούν, η αδυναμία των πολιτών να ξεφύγουν από το παραμύθιασμα, η έλλειψη κριτικής ικανότητας και σκέψης στην πλειονότητα των ελλήνων πολιτών, η υπακοή της πλειονότητας των πολιτών στις εσωτερικές επιθυμίες και φόβους, η επιφανειακή αντιμετώπιση από την πλειονότητα των πολιτών των γεγονότων και των συνεπειών και η τελική επιλογή ακατάλληλων πολιτικών πρόσωπων οδηγούν την Πολιτική Ζωή του τόπου σε πτώση και αδιέξοδο. Ο κατήφορος θα είναι διαρκής ή εναλλακτικά η ελληνική κοινωνία θα διάγει βίο έλους, θα έχει εναγκαλιστεί με μια κινούμενη άμμο σε ατέρμονο τέλμα. Ένας διαμελισμός ή ένας εμφύλιος σε μερικές δεκαετίες δεν θα πρέπει να θεωρείται κάτι εξωπραγματικό.

Η μόνη ελπίδα για τον τόπο είναι να ξεκινήσουν να σκέπτονται οι έλληνες πολίτες όσο και αν αυτό είναι κουραστικό, να αποκτήσουν κριτική σκέψη και ικανότητα και να γίνουν ενεργοί πολίτες.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η προπαγάνδα σήμερα μέσω της αιώνιας δύναμης της εικόνας με την βοήθεια του ηλεκτρονικού τύπου και των ΜΜΕ, διαχειρίζεται την συμπεριφορά της μάζας τόσο αποτελεσματικά, ώστε οι πολιτικές πράξεις της τελευταίας να δύναται να προβλεφθούν επακριβώς. Ο τελικός σκοπός είναι να διαιωνίζονται στην εξουσία οι ίδιες ηγετικές ομάδες και να αυξάνεται ο πλούτος τους. Η προπαγάνδα λοιπόν των πολιτικών ελίτ, με σκοπό την διαιώνιση των στην εξουσία, διαμορφώνει την ψυχολογία της μάζας κατά μήκος κυρίως τεσσάρων διακριτών κατευθύνσεων. Η πρώτη κατεύθυνση καλλιεργεί τον λαϊκισμό, η δεύτερη ενδυναμώνει τον φόβο, η τρίτη εμπεδώνει το συναίσθημα του «συνδρόμου της Στοκχόλμης» και η τέταρτη επιβάλει την «κοινωνική μηχανική» στην ψυχολογία της μάζας. Μοναδικό αντίμετρο η Κριτική Σκέψη και η ενεργοποίηση σε Ενεργούς Πολίτες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ψυχολογία των μαζών και η υπακοή στην εξουσία. 2017. https://trikalain.gr/psychologia-ton-mazon-ke-ypakoi-stin-exousia/

Σταθερή αξία η συνύπαρξη με τα σκουπίδια. Γιάννης Μαρίνος.  08/07/2018, http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=1000324

Kάθε άνθρωπος έχει έναν «μοναδικό» εγκέφαλο. https://www.psychologynow.gr/psychic-health/brain-and-soul/5465-kathe-anthropos-exei-ena-monadiko-egkefalo.html

Kids Who Were Raised By Animals. https://www.youtube.com/watch?v=JfU0GsIXMhs

Βιολογία των Ελίτ και Πολιτική. «Μια νέα κοινωνιοκεντρική βιολογία αλληλεπίδρασης μεταξύ βιολογικά ισότιμων ατόμων και περιβάλλοντος. Αποκαθηλώνεται η γονιδιοκεντρική μοριακή βιολογία των ελίτ», Τετράδια Μαρξισμού 7:39-64, 2018.

Στην πλάνη από διανοητική οκνηρία. 2018. Τασούλα Καραϊσκάκη http://www.kathimerini.gr/976185/opinion/epikairothta/politikh/sthn-planh-apo-dianohtikh-oknhria                    

Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του ανθρώπου. Δρ. Κατερίνα Μανιαδάκη, Ψυχολόγος. Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας.

Εισαγωγή στην Ψυχολογία (ΨΧ 00). 2011. Πέτρος Ρούσσος

Η αιχμάλωτη στον ολοκληρωτισμό διανόηση και η ανθρώπινη συμπεριφορά. Πάσχος Μανδραβέλης. 2017. http://www.kathimerini.gr/904821/article/politismos/vivlio/h-aixmalwth-ston-oloklhrwtismo-dianohsh-kai-h-an8rwpinh-symperifora

Η ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά. Αλλάζουν τα δεδομένα; Δημήτρης Σταθακόπουλος. 2014. http://www.antibaro.gr/article/10728

Η απέραντη γοητεία της πλάνης. Τασούλα Καραϊσκάκη. 2018. http://www.kathimerini.gr/973808/opinion/epikairothta/politikh/h-aperanth-gohteia-ths-planhs

Η κοινωνική προσωπικότητα.  http://www.scientologycourses.org/el/courses-view/suppression/step/social-personality.html

Η συμπεριφορά κληρονομείται; Σταμάτης Αλαχιώτης. 2011.                             http://www.tovima.gr/science/article/?aid=406943

Η ψυχολογία της μάζας και η πολιτική της προέκταση. 2012. https://antikleidi.com/2012/06/17/experiment/

 Η ψυχολογία των μαζών και η υπακοή στην εξουσία 2017. Αριστοτέλης Κωλώτης Κερασοβίτης. https://trikalain.gr/psychologia-ton-mazon-ke-ypakoi-stin-exousia/

Η ψυχολογία των μαζών και οι τρόποι χειραγώγησης τους. 2015. Γεώργιος Ευαγγελάτος. http://evaggelatos.com/

Η Ψυχολογία των μαζών του Gustave Le Bon. 1895. Νικόλας Χρηστάκης.  Επιστήμη και Κοινωνία. Τεύχος 26/2011

H ψυχολογία των μαζών, Gustave-Le-Bon-c, 2010, Εκδόσεις Ζήτρος, για το Έθνος,  σελ 188,

Η ψυχολογία των μαζών. http://www.logiosermis.net/2012/04/blog-post_29.html#.W0Ty9tUzbIU

Μήπως φτιάχνουμε μία ψευδή πραγματικότητα που αναγνωρίζουμε ως αληθινή; https://www.psychologynow.gr/psychology-in-our-life/society/2885-pos-to-psema-dimiourgei-tin-psevdaisthisi-tis-alitheias.html

Νευροβιολογικές βάσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αναστάσιος Γ. Κριεμπάρδης. ΤΕΙ Αθήνας.

Αυτές είναι οι δέκα τεχνικές για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Νόαμ Τσόμσκι. http://www.enallaktikos.gr/ar14095el_noam-tsomski-aytes-einai-oi-deka-texnikes-gia-ti-xeiragwgisi-tis-koinis-gnwmis.html

Πολιτική εξουσία και ψυχολογία. 2016. ΤΟΥ FRANZ NEUMANN. http://www.avgi.gr/article/10812/7575674/politike-exousia-kai-psychologia

Πως διαμορφώνεται η ανθρώπινη ταυτότητα; 2016.  Χάρης Πίσχος https://www.psychologynow.gr/psychology-in-our-life/personality/2845-pos-diamorfonetai-i-anthropini-taftotita-xaris-pisxos.html

Πώς διαμορφώνεται τελικά η ανθρώπινη συμπεριφορά; http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=9327:human-behavior&catid=108:neurolo

Σκοτεινή Τετράδα: Γιατί το κακό εξελίχθηκε και επικράτησε;  2017 http://www.healthyliving.gr/2017/03/17/kako-via-zoa-anthropos-exelixh/

Το γενετικό και κοινωνικό περιβάλλον ως παράγοντας διαμόρφωσης της προσωπικότητας: από τους κλασικούς συγγραφείς έως σήμερα. 2011. Μαρία Μάνδυλα et al. Ιατρικά Χρονικά Βορειοδυτικής Ελλάδος, Τόμος 8, Τεύχος 1

Φθόνος και ζήλια καθορίζουν τη συμπεριφορά του 30% των ανθρώπων. 2016. Νάνσυ Κουλούρα. https://www.protothema.gr/zoi/article/611332/ereuna-o-fthonos-einai-i-kinitiria-dunami-tis-suberiforas-ton-perissoteron-apo-emas/

Φύση ή Ανατροφή: Τι διαμορφώνει το χαρακτήρα του παιδιού; Λίζα Βάρβογλη. http://www.cancer-society.gr

Ψυχολογία της μάζας και πολιτική. 2015. Αλκιβιάδης Κωνσταντίνος Κεφαλάς. http://www.dimokratianews.gr/content/52422/psyhologia-tis-mazas-kai-politiki

Ψυχολογία της Μάζας και Χειραγώγηση της από τα ΜΜΕ. http://terrapapers.com/psychologia-tis-mazas-ke-chiragogisi-tis/

Ψυχολογία της Μάζας και Χειραγώγηση. 2012. Βαλάντης Χουτοχρήστος. https://valantisch.wordpress.com

Ψυχολογία της μάζας. Παρασκευή Πάλμου. https://www.e-psychology.gr/diafora-themata-psychologias/681-h-psychologia-ths-mazas.html

Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ.  https://el.wikipedia.org  Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια.

Ψυχολογία των μαζών και προπαγάνδα. https://gerasimos-politis.blogspot.com/2011/11/blog-post_1449.html

Η βιολογία των πολιτικών πεποιθήσεων. 2012. Ιωάννα Α. Σουφλέρη. http://www.tovima.gr/science/article/?aid=482382